زنان الگو از نظر قرآن (1)

اگر انسان وارسته شد می‏تواند الگوی دیگر انسانها قرار گیرد. اگر مرد باشد الگوی مردم است نه مردان، و اگر زن باشد باز الگوی مردم است نه زنان. این مطلب را قرآن کریم به صورت صریح روشن کرده و چهار زن را به عنوان زن نمونه (دو نمونه خوب و دو نمونه بد) ذکر می‏کند.
زن، چه بد و چه خوب نمونه زنان نیست، زن نمونه است. فرق است ‏بین این دو مطلب که اگر زن خوب شد، آیا نمونه زنان می‏باشد یا زن نمونه است؟ چه این که مرد، اگر خوب شد، نمونه مردان نیست ‏بلکه مرد نمونه است.

قرآن کریم می‏فرماید: آن که خوب است نمونه مردم است نه نمونه مردان. و زن خوب، نمونه زنان نیست، بلکه زن نمونه است، چه این که زن بد، نمونه زنان بد نیست، بلکه نمونه انسانهای بد است.

زن لوط و زن نوح
قرآن کریم نمونه مردم بد را با نقل داستان دو زن بد، تبیین کرده و می‏فرماید:
ضرب الله مثلا للذین کفروا امراة نوح و امراة لوط کانتا تحت عبدین من عبادنا صالحین فخانتاهما فلم یغنیا عنهما من الله شیئا و قیل ادخلا النار مع الداخلین (1)
خدا برای کسانی که کافر شدند زن نوح و لوط را مثل آورده که هر دو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها خیانت کردند و کاری از دست‏ شوهران آنها در برابر خدا ساخته نبود، به آنان گفته شد با داخل شوندگان، داخل آتش شوید.
در این جا خداوند نمی‏فرماید
«ضرب الله مثلا لللاتی کفرن‏»
و نمی‏فرماید
«ضرب الله مثلا للنساء الکافرات‏»
نمی‏گوید خدا نمونه زنان بد را ذکر کرد، بلکه می‏گوید نمونه مردم کافر را ذکر کرد. ضرب الله مثلا للذین کفروا نه «للنساء» ونه «لللاتی کفرن‏» بنابراین معلوم می‏شود این «للذین کفروا» به معنای مردان کافر نیست‏بلکه به معنای مردم تبهکار وبزهکار است. منظور از خیانت نیز در اینجا، خیانت مکتبی، اعتقادی وفرهنگی است، ولذا ذات اقدس اله به ما فرمود:
لا تخونوا الله و الرسول و تخونوا اماناتکم (2)
خیانت نکنید به خدا ورسول وخیانت نکنید به امانت‏هایتان.
به پیامبر خیانت کردن، یعنی، با دین او بد رفتاری کردن. در اینجا که فرمود: زن لوط وزن نوح به این دو پیامبر که یکی از آنها پیامبر اولواالعزم است ودیگری حافظ شریعت ابراهیم علیه السلام، خیانت کردند، یعنی مکتبشان را نپذیرفتند، واینها نمونه مردم تبهکار وکافرند.
بنابراین معلوم می‏شود که اگر سخن از «الذین‏» و «امنوا» ومانند آن است‏بنابر فرهنگ محاوره، منظور مردم هستند، نه مردان. ودر همین آیه هم که فرمود قیل ادخلا النار مع الداخلین اگرچه «ادخلا» همانطوری که تثنیه مذکر است، تثنیه مؤنث هم هست، اما این که «داخلین‏» را به صورت جمع مذکر سالم ذکر کرد منظور، مردم جهنمی هستند نه مردان جهنمی.

زن فرعون
قرآن کریم دو نمونه خوب از زنان را نیز به عنوان الگو ذکر می‏کند، زنان با فضیلتی که ذات اقدس اله را نمونه مردم مؤمن می‏شمارد ودرباره آنها چنین می‏فرماید:
و ضرب الله مثلا للذین آمنوا امراة فرعون اذ قالت رب ابن لی عندک بیتا فی الجنة و نجنی من فرعون و عمله و نجنی من القوم الظالمین (3)
برای کسانی که ایمان آوردند خداوند همسر فرعون را مثل آورده آنگاه که گفت: پروردگارا پیش خود در بهشت ‏برای من خانه‏ای بساز و مرا از فرعون و کردارش نجات بخش و مرا از دست مردم ستمگر برهان.
تعبیر قرآن در آیه این نیست که: همسر فرعون نمونه زنان خوب است، بلکه می‏فرماید: زن خوب نمونه جامعه اسلامی است و جامعه برین از این زن الگو می‏گیرد، نه این که فقط زنان باید از او درس بگیرند.
ذات اقدس اله در این آیه نیز نمی‏فرماید:
«و ضرب الله مثلا لللاتی امن امراة فرعون‏»
بلکه می‏فرماید: نمونه مردم خوب، زن فرعون است
و ضرب الله مثلا للذین امنوا
امراة فرعون یک چنین زنی در خانه‏ای زندگی می‏کرد که صاحب آن خانه ادعای:
انا ربکم الاعلی (4)
پروردگار بزرگتر شما منم.
داشت و شعار:
ما علمت لکم من اله غیری (5)
برای شما خدایی غیر از خودم نمی‏شناسم.
در سر می‏پروراند وادعای انحصار می‏نمود. ذات اقدس اله در قرآن کریم به صورت حصر می‏فرماید:
سبح اسم ربک الاعلی (6)
تسبیح کن نام پروردگار والای خود را.
کلمه اعلی مفهومی است که حصر را همراه دارد، بنابراین، دو نفر به عنوان اعلی نمی‏توانند یافت‏شوند، فرعون نیز با گفتن این کلمه داعیه انحصار داشت واین اعلی بودن را ادعا می‏کرد. او همانطوری که ادعای ربوبیت را داشت، مدعی توحید ربوبی هم بود. سخن از ارباب متفرقه نمی‏گفت. او می‏فت: نه تنها من خدایم، بلکه من، تنها خدا هستم. به جای «لا اله الا الله‏» شعار «لا اله الا انا» را سر می‏داد ودر چنین خانه‏ای بانویی نشات گرفت که نمونه مردم متدین است.
قرآن در مقام ذکر فضائل این بانو مهمترین آنها را در بعد دعا می‏داند که در این دعا شش نکته مهم اخذ شده است.
علت این که این بانو نمونه مردم خوب است‏به خاطر آن است که در نیایشش به ذات اقدس اله عرض می‏کند: اذ قالت رب ابن لی عندک بیتا فی الجنة.
این زن در کنار خدا، بهشت را می‏طلبد. دیگران بهشت را می‏طلبند، ودر دعاهایشان از خداوند:
جنات تجری من تحتها الانهار (7)
بهشت‏هایی که از زیر آنها نهرها جاری است.
درخواست می‏کنند، اما این بانو اول خدا را می خواهد وبعد در کنار خدا، خانه طلب می‏کند. نمی‏گوید «رب ابن لی بیتا فی الجنة‏» ونمی‏گوید «رب ابن لی بیتا عندک فی الجنة‏» بلکه می‏گوید: رب ابن لی عندک بیتا فی الجنة اول عند الله را ذکر می‏کند بعد سخن از بهشت را به میان می‏آورد. یعنی اگر سخن از:
«الجار ثم الدار» (8)
اول همسایه بعد منزل خود.
است، این بانو هم می‏گوید: «الله ثم الجنة‏» البته جنتی که عند الله باشد، با جنتی که تجری من تحتها الانهار است تفاوت فراوان دارد.
در این نیایش ششگانه یا دعای شش بعدی دو درخواست‏به تولی بر می‏گردد یکی لقاء الله ودیگری بهشت. یعنی یکی «جنة اللقاء» ودیگری جنات تجری من تحتها الانهار وچهار خواسته دیگر هم به تبری بر می‏گردد:
1 - ونجنی من فرعون 2 - وعمله 3 - نجنی من القوم الظالمین 4 - و «اعمالهم‏» که محذوف است.
آنجا که می‏فرماید نجنی من فرعون وعمله خواسته او این نیست که: خدایا مرا از عذاب فرعون نجات بده. ممکن است کسی بگوید خدایا مرا از دست ظالم نجات بده ولی وقتی خود به قدرت رسید، دست‏به ظلم بیالاید. اما این بانو عرض می‏کند: نه تنها مرا از فرعون نجات بده بلکه از ستمکاری هم مرا برهان، مرا نجات بده تا زیر بار شرک فرعون نروم وخود نیز داعیه ربوبیت در سر نپرورانم رب نجنی من فرعون وعمله. سپس می‏گوید ونجنی من القوم الظالمین چون ممکن است کسی از فرعون برهد ولی به دام آل فرعون یا سایر ستمکاران بیفتد. لذا درخواست پنجم را عرض می‏کند ونجنی من القوم الظالمین و «اعمالهم‏» به قرینه نجنی من فرعون وعمله حذف شده است وحذف در این‏گونه موارد جایز است.

بنابراین بانویی که تا به این حد عالی می‏فهمد ودر خواسته‏هایش تبری وتولی داشته ومسائل اجتماعی وفردی را از ذات اقدس اله مسالت می‏کند، آیا این زن نمونه، تنها نمونه زنان است؟ یا به تعبیر قرآن کریم نمونه مردم جامعه است؟
مقام ویژه مریم علیها السلام

نمونه چهارمی را که قرآن بیان می‏کند حضرت مریم است. خداوند پس از معرفی همسر فرعون به عنوان الگوی انسانهای مؤمن در آیه بعد برای گرامیداشت مقام خاص مریم می‏فرماید:
و مریم بنت عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا و صدقت‏بکلمات ربها و کتبه و کانت من القانتین (9)
ومریم دختر عمران را، که خود را پاکدامن نگاه داشت ودر او از روح خود دمیدم وسخنان پروردگار خود وکتابهای او را تصدیق کرد واز عبادت پیشگان بود.
یعنی
«و ضرب الله مثلا للذین آمنوا مریم ابنت عمران‏»
وچون مقام مریم، بالاتر از مقام زن فرعون بود لذا اینها را یکجا ذکر نکرد، بلکه در دو آیه جدا ذکر فرمود، برخلاف آن دو کافره که در یکجا ذکر نکرد، بلکه در دو آیه جدا ذکر فرمود، بر خلاف آن دو کافره که در یک آیه ذکر شدند. حضرت مریم در اثر احصان، صیانت، عفت ودر اثر دریافت آن روح غیبی به جایی رسید که صدقت‏بکلمات ربها وکتبه وکانت من القانتین گشت.

از این چهار نمونه سوره تحریم به خوبی بر می‏آید که نه مرد نمونه، نمونه مردان است ونه زن نمونه، نمونه زنان. ممکن است کشاورز نمونه، نمونه کشاورزان، صنعتگر نمونه، نمونه صنعتگران، خطاط نمونه، نمونه خطاطان باشد، ولی انسان نمونه، نمونه همه انسانهاست واختصاصی به زن یا مرد ندارد.
پس در ارزیابی مقام وکمالات مریم نقش مادر آن بانو را نباید فراموش کرد. گرچه در تربیت مریم‏سلام الله علیها حضرت زکریا نیز نقش داشت لیکن این امر در مرحله نهایی بود نه در پیدایش ابتدایی، مادر این بانو لیاقت آن را داشت که مادر پیغمبر بزاید وآن خضوع را داشت که فرزندش را به معبد حق اهدا کند، واین که ذات اقدس اله این گوهر را پذیرفت، برای آن بود که می‏دانست اگر به او فیض عطا نماید امین در حفظ فیض خواهد بود.
خدا به عده زیادی از مردان فضیلت داد ومی‏دانست که از عهده آن برنیامده وسرانجام رسوا خواهند شد واعطای فضیلت‏به آنها فقط از باب:
معذرة الی ربکم (10)
واتمام حجت‏بود لذا به آنها فضیلت داد، ولی سمت وماموریت نداد. زیرا کسی که در کار خود انحراف دارد، اگر ماموریت وسمتی پیدا کند به مبانی دین صدمه می‏زند. خداوند به بلعم باعورا فضیلت داد ولی سمت نداد، به سامری فضیلت داد ولی سمت نداد. سامری آدم کوچکی نبود او با چشم درونی‏خود اثر فرشته‏ها را دید وگفت:
بصرت بما لم یبصروا به (11)
من دیدم چیزی را که توده ناظران ندیدند، ولی به جای این که از آن اثر فیض گرفته، وراه موسی وهارون را ادامه بدهد، وشاگردی آنها کند، گوساله پرستی را رواج داد. بلعم باعورا نیز، کسی بود که طبق یک نقل ذات اقدس اله درباره او فرمود:
و اتل علیهم نبا الذی اتیناه ایاتنا فانسلخ منها (12)
خبر آن کس را که آیات خود را به او تعلیم داده بودیم واز آن دور شد برای آنان بخوان.
ما یک قشر روشن، یک لباس فاخری بر پیکر او پوشاندیم اما او از این پوست درآمد.
اینها نمونه‏های قرآنی است مبنی بر این که خدا می‏داند که به چه کسی سمت‏بدهد، لذا فضیلت را می‏دهد تا معلوم شود، که عده‏ای عمدا فضیلت را به رذیلت تبدیل می‏کنند. چون ذات اقدس اله از درون وبرون همگان باخبر است، هرگز به کسانی که لاحقه سوء دارند سمت رسمی نمی‏دهد.
الله اعلم حیث‏یجعل رسالته (13)
ذات اقدس اله می‏داند که به چه کسی ماموریت‏بدهد. او نظیر بشرهای عادی نیست که به کسی ابلاغ بدهد، بعد کشف خلاف بشود، وبگوید: من که درون‏بین نبودم. خداوند مت‏خلافت، رسالت، نبوت، امامت ورهبری را به کسی که از درون آنها مستحضر است ودرونی فاسد دارند نخواهد داد اما کسانی که ذات اقدس اله می‏داند، با حسن اختیارشان پایدار وپایبند هستند، اینها را می‏پذیرد ومریم از این نمونه بود. بنابراین گرچه او در بدو پیدایش، کودکی بیش نبود اما معلوم بود که اگر خدا به او فضیلت‏بدهد او در حفظش پایدار واستوار است. لذا در ابتدای زندگی، مادری همچون زن عمران، سرپرستی او را به عهده داشت وبعد وقتی می‏خواهد به نذر خود عمل کند، او را به معبد می‏سپارد، واز آن به بعد است که:
و کفلها زکریا (14)
خدا زکریا را کفیل او قرار داد.
یعنی «جعل الله سبحانه وتعالی لزکریا کفیلا لها»، «کفل‏» در این جمله دو مفعول گرفته است «مکفل‏» خدا است وخدای متعال مریم را در تحت‏سرپرستی زکریا علیه السلام کفالت نمود «وکفلها زکریا» نه «تکفلها زکریا» زکریا علیه السلام متکفل نشد مگر به وحی الهی. این چنین نبود که قرعه خود به خود به نام زکریا علیه السلام بیفتد، لذا فرمود: اینها قرعه زدند وخیلی‏ها شیفته بودند که این کودک را سرپرستی کنند:
و ما کنت لدیهم اذ یختصمون (15)
تو نزد آنان نبودی آنگاه که مجادله داشتند.
وبنا را بر قرعه نهادند اما قرعه بنام مبارک زکریا علیه السلام خورد، به خواست‏خدا قرعه به نام او در آمد.
و ما کنت لدیهم اذ یلقون اقلامهم ایهم یکفل مریم (16)
تو نزد آنان نبودی آنگاه که قرعه انداختند تا کدام یک مریم را کفالت کند.
خدا می‏فرماید: ما طوری برنامه را تنظیم کردیم که خود مکفل شویم وزکریا متکفل ومریم تحت کفالت‏باشد. واین در مرحله بقاء است که پرورش ورشد اوست وگرنه در بدو پیدایش وتکونش، وظهور وهجرت او از رحم به دامن، در سایه تربیت آن بانو بود.

ارزیابی مقام مریم از نظر مفسرین
نکته‏ای که در ارزیابی مقام حضرت مریم باید مورد توجه قرار گیرد این است که قرآن کریم درباره تربیت مریم عذراء علیها السلام می فرماید: هرگاه حضرت زکریا علیه السلام وارد می‏شد روزی خاصی را در حضور آن بانو علیها السلام می‏دید.
کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا قال یا مریم انی لک هذا قالت هو من عند الله یرزق من یشاء بغیر حساب (17)
هرگاه که زکریا در محراب بر او وارد می‏شد نزد او نوعی خوراکی می‏یافت. گفت: ای مریم این از کجا برای تو آمده است؟ او گفت: این از جانب خداست، که خدا به هرکس بخواهد بی‏شمار روزی دهد.
وهمچنین فرشتگان بامریم سخن می‏گفتند وسخنان مریم را هم می‏شنیدند بلکه مشافهتا و مشاهدتا گفتار را با شهود می‏آمیختند، هم مریم آنها را می‏دید وهم آنها را مرآی مریم قرار می‏گرفتند. اینها تعبیرات بلندی است که قرآن درباره مریم دارد.
و نیز در تبیین مقام والای مریم می‏فرماید:
و اذ قالت الملائکة یا مریم ان الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی نساء العالمین یا مریم اقنتی لربک و اسجدی و ارکعی مع الراکعین (18)
وهنگامی را که فرشتگان گفتند: ای مریم، خداوند تو را برگزیده وپاک ساخته وتو را بر زنان جهان برتری داده است. ای مریم، عبادت خدا کن وسجده کن وبارکوع کنندگان راکع باش.
یعنی فرشتگان فراوانی با این بانو سخن گفته، واو را از مقام اصطفایش با خبر کردند که تو صفوة الله، مطهره ودر میان زنان عالم ممتازی، دائما به یاد حق باش، سجود، سجود ورکوع را فراموش مکن واز اهل رکوع باش.
ونیز بشارت حضرت مسیح را به او دادند:
اذ قالت الملائکة یا مریم ان الله یبشرک بکلمة منه اسمه المسیح (19)
وهنگامی که فرشتگان گفتند: ای مریم خداوند تو را به کلمه‏ای از جانب خود که نامش مسیح، عیسی بن مریم است مژده می‏دهد.
اینها نمونه‏هایی از گفتگو وحضور فرشتگان در محضر مریم علیها السلام است. در تبیین این بخش از زندگی حضرت مریم علیها السلام گروهی از معتزله نظیر زمخشری‏در کشاف راه تفریط پیموده وگمان کرده‏اند آن بانو نمی‏تواند به این مقام رسیده، واز کرامت‏برخوردار شود، وسخنان فرشته‏ها را بشنود، وبشارت «صفوه بودن‏» را از فرشته‏ها دریافت کند، ومژده مادر پیغمبر شدن را از آنها تلقی نماید، لذا گفته‏اند این همه فضائل که نصیب مریم علیها السلام شده است‏یا به عنوان معجزه زکریا علیه السلام ویا به عنوان پیش درآمد اعجاز عیسی علیه السلام است، که این را از نظر اصطلاح کلامی «ارهاص‏» می‏گویند همانگونه که قبل از قیامت‏یک سلسله امور خارق عادتی رخ می‏دهد که از آنها به عنوان «اشراط الساعة‏» تعبیر می‏کنند، قبل از ظهور، یا میلاد یک پیامبر نیز، یک سلسله امور خارق عادتی رخ می‏دهد که اینها نشانه ظهور یک پیامبر الهی است ودر کتابهای کلامی از این امور خارق عادت به عنوان ارهاص تعبیر شده است.

گروهی دیگر نظیر «قرطبی‏» -از مفسران معروف اهل سنت وهمفکران او راه افراط رفته ومعتقدند مریم دارای سمت نبوت بوده است، زیرا فرشتگان فراوانی بر او نازل شده واو را از وحی باخبر کرده‏اند واز راه الهام، مساله صفوه وطهارت او را به او اعلام نموده وبشارت مادر پیغمبر شدن را به او اعطا کرده‏اند وگفته‏اند: چون مریم علیها السلام وحی فرشته‏ها را تلقی کرده وفرشته‏ها بر او وارد شده وگفتگوی آنها از رتبه مشافهه به مشاهده رسیده، پس پیامبر است، زیرا گمان کرده‏اند فرشتگان بر هر کس نازل شوند و وحی بیاورند واو فرشته‏ها را ببیند، پیامبر است.
اما علمای امامیه که در طریق قسط وعدل سیر می‏کنند، بر این اعتقادند که تمام این مقامات وکرامتها مربوط به خود مریم علیها السلام است‏یعنی وصف به حال موصوف است نه متعلق موصوف، ونباید اینها را به حساب اعجاز زکریا علیه السلام گذاشت، واز طرف دیگر، مریم به مقام رسالت ونبوت تشریعی نرسیده است. این دو مطلب را مفسران گرانقدر امامیه، به استناد ظواهر قرآنی، تبیین می‏کنند.
اما مطلب اول که همه این کرامتها تعلق به خود مریم علیها السلام دارد، به دلیل ظواهر قرآن است که فرشته‏ها سخن گفتند، اما نه فقط به عنوان هاتف غیب وسروش نهان، بلکه برای او مشهود شدند. همچنانکه این خطابها ونداها گاهی به صورت تمثل هم تجلی کرده است چنانچه قرآن می‏فرماید:
فتمثل لها بشرا سویا (20)
پس چون بشری هماهنگ بر او نمایان شد.
آن فرشته گفت که من از طرف حق آمده ومامورم که به تو فرزندی عطا کنم.
قال انی رسول ربک لاهب لک غلاما زکیا (21)
ظاهر این آیات آن است که خود مریم علیها السلام به تنهایی این مقامات را دریافت کرد واین مقام مریم علیها السلام بود که باعث‏شد زکریا علیه السلام از خدای سبحان فرز دی طلب نماید:
هنالک دعا زکریا ربه (22)
این چنین نبود که معجزه زکریا در مریم ظهور کرده باشد بلکه کرامت‏های مریم موجب آن شد که زکریا از خدا یحیی را طلب کند وفرزند «رضیی‏» ازخدای سبحان مسالت نماید.
علاوه بر این که سفارش به قنوت ودوام عبادت وخضوع مستمر، وسجود ورکوع، نشانه مقام خود مریم علیها السلام است ونیز اوصافی که ذات اقدس اله برای این بانو ذکر می‏کند، نشانه آن است که شخصیت‏خود مریم موجب شد تا فرشته‏ها را ببیند وبا آنها سخن بگوید وسخنان آنها را بشنود. لذا خدای سبحان از مریم به عنوان صدیقه یاد می‏کند ومی‏فرماید:
و صدقت‏بکلمات ربها و کتبه و کانت من القانتین (23)
و امه صدیقة (24)
یعنی عیسی علیه السلام دارای مادری بود که سخنان غیب را تصدیق می‏کرد، او نه تنها صادق بود بلکه از صدیقین به شمار می‏آمد. واین صدیق بودن او، وصحه گذاشتن ذات اقدس اله بر این موضوع، نشانگر آن است که همه این فضائل از آن خود اوست.
البته این که زمخشری وهمفکران او معتقدند این کرامتها به خاطر زکریا ویا به عنوان پیش درآمد معجزه حضرت مسیح بوده، نه برای آن است که زن نمی‏تواند به این مقام برسد، بلکه براساس تفکر ناصواب معتزله، نه تنها زن بلکه هیچ مردی هم نمی‏تواند به مقام کرامت‏بار یابد، وتنها انبیا هستند که می‏توانند معجزه داشته باشند وغیر از انبیا کسی نمی‏تواند از کرامت‏برخوردار باشد خواه زن باشد یا مرد. واین سخن در جای خود ابطال شده است، زیرا کرامت غیر از معجزه است. معجزه اختصاص به انبیا دارد ولی کرامت‏برای همه اولیای الهی هست، با این توضیح که، اگر خرق عادت با ادعای نبوت همراه بوده وبا تحدی آمیخته باشد،این را معجزه می‏گویند، وگرنه کرامت است.
کاری که «مسیلمه کذاب‏» کرد خرق عادتی بود به عنوان اهانت وکاری که مؤمنین غیر ولی دارند (وگاهی دعای آنها مستجاب می‏شود) به عنوان اعانت است وبرای اولیا بالاتر از اعانت، کرامت است وبرای انبیا، بالاتر از کرامت، اعجاز است.
نظریه‏ای راهم که افراطی‏ها نظیر قرطبی وهمفکران او پنداشته‏اند، بر اساس یک قیاس منطقی است لیکن حد وسط در آن قیاس تکرار نشده ویا کلیت کبری مخدوش است وچون قیاس، واجد شرایط انتاج منطقی نبوده، از این نظر دچار مغالطه شده‏اند.
بیان مغالطه این است که: قرطبی در تفسیرش می‏وید بر مریم علیها السلام وحی نازل شد، فرشته‏ها بر او فرود آمده وبا او سخن گفتند ومریم نیز آنان را مشاهده کرد وبا آنان سخن گفت وهرکس که وحی بر او نازل شود وسخنان فرشته‏ها را بشنود واز گفتار شفهی به شهودی برسد پیغمبر است، پس مریم علیها السلام پیغمبر است.
مقدمه اول این قیاس درست است، یعنی مریم علیها السلام نه تنها به صورت شفهی با فرشته‏ها سخن گفت‏بلکه مشهودا فرشته‏ها را دید وبرای او متمثل شدند. اما مقدمه دوم یعنی کبرای قیاس، که می‏گوید هرکس فرشته را دید و وحی را تلقی کرد پیغمبر است، کلیت ندارد، زیرا پیامبر کسی است که تنها با فرشتگان در مسائل جهان بینی ومعارف رابطه دارد وسخنان آنها را می‏شنود و...، بلکه در مسائل تشریعی نیز ره‏آورد وحی را تلقی می‏کند. شریعت را از فرشته‏ها دریافت می‏گند ومسؤولیت رهبری جامعه را به عهده می‏گیرد واحکام مولوی را فرا گرفته وبه مردم ابلاغ می‏کند.

اقسام وحی و دفع مغالطه
در این سخن بحثی نیست که بر پیامبران وحی نازل می‏شود، اما این‏گونه نیست که هرکس وحی دریافت کرد پیغمبر باشد چون وحی گاهی، انبائی است وگاهی تشریعی، چه این که نبوت گاهی نبوت انبائی است وگاه نبوت تشریعی.
قرآن کریم نبوت تشریعی را که به عنوان «رسالت‏» بیان می‏شود -چون یک کار اجرایی است، وحشر با مردم را همراه دارد ورهبری جنگ وصلح ودریافت مسائل مالی وتوزیع اموال وتنظیم کار جامعه را به عهده دارد این نوع نبوت را در اختیار مردها قرار داده ودر سوره یوسف علیه السلام و در سوره نحل می‏فرماید:
ما ارسلنا من قبلک الا رجالا نوحی الیهم فاسالوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون (25)
و پیش از تو جز مردانی که به ایشان وحی کردیم گسیل نداشتیم، پس اگر نمی‏دانید از آگاهان بپرسید.
یعنی رسالت‏یک کار اجرایی است وما قبل از تو ای پیامبرلله هیچ کسی را جز مرد به عنوان رسول نفرستاده وفقط به مردها وظیفه رسالت داده‏ایم.
پس رسالت، به معنای رهبری جامعه، بیان حلال وحرام، واجب ومستحب، مکروه ومباح ومانند آن، نبوت خاصی است که چون مقام اجرایی است‏به عهده مردها گذاشته شده، ولی نبوت انبائی بدین مفهوم است که فردی از طریق وحی مطلع شود که در جهان چه می‏گذرد، آینده جهان چیست؟ وآینده خودش را ببیند واز آینده دیگران نیز با خبر شود این نوع از نبوت، ناشی از مقام ولایت الهی وسرمایه نبوت تشریعی ورسالت اجرایی وپشتوانه آن است، اما اختصاص به مردان ندارد بلکه زنان نیز می‏توانند به این مقام دست‏یابند.
اگر مراد قرطبی وهمفکران او، اثبات نبوت انبائی برای مریم علیها السلام است، این را همه عرفا، حکما ومحققان اهل تفسیر می‏پذیرند، واگر منظور، نبوت تشریعی بوده، که مریم علیها السلام دارای رسالت اجرایی بوده و وحی تشریعی دریافت می‏کرده، این مردود است زیرا نه از آیات می‏توان این را استنباط کرد ونه روایات مشعر به آن هستند، بلکه بر خلاف آن، دلیل اقامه شده ومی‏شود، مبنی بر این که نبوت تشریعی از آن مرد است نه از آن زن.

نویسنده:آیت الله عبدالله جوادی آملی

منبع: ام الکتاب (www.ommolketab.net)

ادامه دارد....